УЛС ТӨРИЙН СЭТГЭЛГЭЭНИЙ ТҮҮХ: ПТАХХОТЕПЫН СУРГААЛ

ПТАХХОТЕПЫН СУРГААЛ БҮТЭЭЛИЙН ӨМНӨТГӨЛ

Дэлхийн улс төрийн сэтгэлгээний түүхэнд Птаххотеп түшмэл хүндтэй байр суурь эзэлдэг. Эртний Египетийн оюут мэргэдийн оройн чимэг Птаххотеп эртний хаанчлалын V династийн үед Жэдгара фараоны жати буюу тэргүүн зөвлөхийн алдар хүлээж асан түүхэн бие хүн билээ. Птаххотепыг хот, балгадын тэргүүн, фараоны барханг сахигч, дээд заргач, улсын багш, ариун номыг сийрүүлэгч, өндөр дээдсийн үйл хэргийг хөтлөгч, үр тариа нөөцлөгч, фараоны шарир хадгалагч зэргээр цоллодог байжээ. Тэрээр улсын заргач Ахетхотепын хүү бөгөөд Птаххотепын ач хүү сүүлээр мөн л өвөг эцгийн нэгэн адил фараоны (Унас фараон) дэргэд жати буюу тэргүүн түшмэлийн алба үүрэглэж байсан түүхтэй.

Жати түшмэл гэдэг нь цэргийн хэргээс бусад төрийн бүх хэргийг хамааран хөтлөх их хүн, тэргүүн сайд болно. Жати түшмэлийн алба МТӨ XXVIII-IV зууны үед байсан бөгөөд зарим үед дээд, доод Египетийг төлөөлсөн хоёр хэргэмтэн хашиж байсан талаар эртний сурвалжид дурдсан байдаг. Ташрамд өгүүлэхэд, энэ албаны эрх, үүргийг нарийн тодорхойлсон бичвэр Египетэд байсан нь нотлогдсон бөгөөд МТӨ XV зуунд бичигдсэн “Жати түшмэлийн албан үүргийн тухай бичвэр” олдсон явдал болно.

Нийгмийн орчинд тэгш бус харилцаа байх нь зайлшгүй. Нийгмийн доод давхаргын хүн дорд гаралтай тул муу, харин өндөр, дээд давхаргын хүмүүс сайн төрөлтөн учир эрхэм дээд гэсэн санааг тэрээр гаргажээ. Үүний зэрэгцээ доодос нь дээдэст хүндэтгэлтэй хандах нь зүй бөгөөд дээдэс нь доодостой хэрцгий хандаж үл болно. Доодсыг санааны дураар гутаан доромжлох, үл тоох, хор хүргэх тэргүүтэн нь муу үйл юм. Фараон болон дээд бурхдаас өөр хэн ч байсан бусдад айдас төрүүлж болохгүй.

Улс төрийн хувьд бурхдын залгамж фараон дээд эрх эдэлнэ. Түүнтэй үтээрхэх, тэмцэлдэх, дээд засгийг тэрслэх нь нүгэлт үйл мөн. Үүний зэрэгцээ Птаххотеп нийгмийн харилцааг өөрчлөн шинэтгэх боломжгүй гэж үзсэн. Айл гэрийн хүрээнд ч энэ харилцааг чандлан сахих ёстой. Үр хүүхэд нь эцгийг, багачууд нь өвөг дээдсийн сургаалыг бат нотоор дага. Тэр цагт улс гэр, нийгэм амар амгалан болно гэж үзжээ. Жати түшмэл Птаххотепын туурвисан сургаал бүтээл хойч үеээ сургамжилсан хэлбэрээр бичигдсэн бөгөөд өнөөдөр ч бүрэн судлагдаж чадаагүй байгаа билээ.

ПТАХХОТЕПЫН СУРГААЛ

Өчүүхэн эрдэмд бүү сагсуур!

Өөдтэй эрдэмтэн болж үл чадахыг мэдтүгэй!

Ухаантан мэргэдэд төдийгүй

Ухаан мунхагт ч зөвлөгөө тустай.

Урлаг гэгчийг үл таниваас

Уран зураач үйлс бүтээлийн оргилд хэрхэн хүрэх. (…)

Эрхэм сайн андтай учирваас

Орон гэртээ

Ахан дүүс мэт сайнаар зочил.

Урин тачаангуй эмд хөл алдваас

Ухаан мунхрахыг мэдтүгэй! (…)

Эмэгтэй хүний бие гэгч

Эрхгүй бусдын сэтгэл татах эмзэг нарийн шаазан буюу.

Эзэмдэж түүнийг эдэлнэ гэдэг — ахархан шөнийн зүүд манах адил.

Олж түүнийг хайрлана гэдэг — өнөө биеэ бүрлэх адил! (…)

ДОТООД СЭТГЭЛИЙН ТУУЛИЛАГ

АНХНЫ ГОМОРХОЛ

Үдийн наран халхлах

Үхээрийн шувууны сангас адил

Цөвүүн цагийн байдлыг үзэн ядахаа мэдтүгэй!

Жин үдийн наранд загасчилсны сүүлээр

Жингийн туухайд дэнслэгдэн хаягдах жараахай адил

Цөвүүн цагийн байдлыг үзэн ядахаа мэдтүгэй!

Үнэр ихт намагт ургасан хулсан дээр

Үүрээ зассан нугас адил

Цөвүүн цагийн байдлыг үзэх ядахаа мэдтүгэй!

Загасчны торонд орооцолдсон

Замаг, ногоолжин адил

Цөвүүн цагийн байдлыг үзэх ядахаа мэдтүгэй!

Матрын муухай амьсгалыг

Матрын дэргэдэх хүн сурвалжлан мэдээд жигшихийн адил

Цөвүүн цагийн байдлыг үзэн ядахаа мэдтүгэй!

Авааль нөхрийнх нь өмнө

Авсан эмийг нь гутаах гүтгэлэг адил

Цөвүүн цагийн байдлыг үзэн ядахаа мэдтүгэй! (…)

Улс гэрийг бүрлэх

Урагшгүй муу адил

Цөвүүн цагийн байдлыг үзэн ядахаа мэдтүгэй!

ХОЁР ДАХЬ ГОМОРХОЛ

Амраг садан үйлс гажиж

Анд нөхөд буруу санах тул