ПАДУА ГАЗРЫН МАРСИЛИЙН УЛС ТӨРИЙН СУРГААЛ

Падуа газрын Марсилий (1275-1343 он) “Энхийг сахиулагч” бүтээлдээ улс орны хүн ардын ядуурал, гуйланч байдлын жинхэнэ буруутан нь Ромын хутагт тэргүүлсэн католиг сүм хийд мөн гэж үзжээ. Сүм хийд зөвхөн хүмүүсийн оюун санааны амьдралд нөлөөлөх учиртай. Үүний зэрэгцээ, төрөөс эрх, үүргийн хувьд салангид байхын сац иргэний засаглалд захирагдах ёстой. Хүмүүсийн харилцааны урт удаанхугацааны хөгжлийн явцад тэдний улс төрийн бүл болох төр бий болжээ. Анхандаа нийтийн эрх ашгийг чухалчлах үүднээс гэр бүлүүд нэгдэж овгийг, овгууд нэгдэж аймгийг бий болгосон. Эцсийн дүнд, ард иргэдийнхээ эесгэлэн хэлцэл дээр суурилж, нийтийн сайн сайхны төлөө ажиллах төр үүсчээ.

Төрийн талаарх Марсилий авгайн үзэл санаа эртний Герегийн сэтгэгч Аристотелийн сургаалын хүчтэй нөлөөн дор бий болсон. Тиймдээ ч “хүн бол нийгмийн амьтан мөн” гэсэн Аристотелийн санаа “Энхийг сахиулагч” бүтээлд гүн тусгалаа олжээ.

Эрх мэдлийн цорын ганц эх сурвалж нь ард түмэн бөгөөд түүнээс иргэний болон сүм хийдийн эрх мэдэл салбарлан хөгжжээ. Цорын ганц хууль тогтоогч, засаглалыг хэрэгжүүлэгч нь ард түмэн болно. Гэхдээ Марсилий ард түмэн гэдэгт улс орны нийт хүн амыг бүхэлд нь хамруулж ойлгосонгүй. Нийт хүн амын ердөө шалгарсан, шилэгдмэл хэсэг нь ард түмэн болно. Нийгмийн гишүүдийг дээд, доод гэсэн хоёр хэсэгт ангилсан. Түүний үзснээр, доод хэсэг нь зөвхөн өөрийн эрх ашгаа чухалчилдаг бол дээд хэсэг нь нийтийн эрх ашгийн төлөө ажилладаг.

Төрийн эрх мэдэл нийгэмд хууль тогтоомжоор дамжин хэрэгжих учиртай. Харин хууль тогтоомж нь гавьяа шагнал, ял шийтгэл дээр тулгуурлан хэрэгжих дүрэм журмын нийлбэр цогц юм. Ташрамд өгүүлэхэд, төрийн хууль тогтоомж энэ насанд хамаарах бөгөөд хойд насны нүгэл, буяныг дэнслэх нь бурхны цаазаар шийдвэрлэгддэг зүйл болно. Төрийн хууль тогтоомж гаргах эрх гагцхүү ард түмний мэдэлд байна.

Марсилий хууль тогтоох, гүйцэтгэх эрх мэдлийг хатуу зааглах хэрэгтэй гэж үзсэн. Хууль тогтоох эрх мэдэл гүйцэтгэх эрх мэдлээ удирдан зохион байгуулах, хянах ёстой. Харин хууль тогтоогч нь ард түмний хүсэл сонирхлыг хэрэгжүүлнэ.

Марсилийн бүтээлд тусгагдсан өөр нэг шинэлэг санаа нь эзэн хаанаас эхлэн төрийн бүхий л албан тушаалтныг угсаа залгамжлуулах бус, ард түмэн сонгодог байхад оршино гэж үзсэн явдал юм. Эндээс түүний төрийн засаглалын талаарх үндсэн санаа гарч байна. Хамгийн сайн төрийн засаглал бол ард түмнээс сонгогдсон оюунлаг эзний засаг юм. Өөрөөр хэлбэл, тэрээр католиг сүм хийдийн эрх мэдлийг иргэний засаглалд захируулах, иргэний засаглалаа ард түмэн сонгодог байх, эрх мэдлийг хортойгоор ашиглахаас сэргийлж хууль тогтоох, гүйцэтгэх гэсэн харилцан нэг нэгнээ хянах хэсгүүдэд хуваах тухайн цаг үедээ “дэшилтэт” гэж нэрлэж болохоор сургаалыг хөгжүүлсэн байна.

Орчуулгын эх сурвалж: “История политических и правовых учений”, Под ред: В. С. Нерсесянца, Москва: Юридическая литературы, 1983. стр. 105-106.

ТОЛМОЧЛОН БУУЛГАСАН:  ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ, УДИРДЛАГЫН АКАДЕМИЙН ДОКТОРАНТ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР